అందమైన కంద పద్యం

“కందం వ్రాసినవాడే కవి, పందిని చంపినవాడే బంటు” అని ఒక తెలుగు సామెత. దాన్నే ఇంకెవరో కసిగా “పందిని చంపినవాడే కందం వ్రాయాలి” అని మార్చారు. కందం వ్రాయక పోతే పోయారు గానీ దానికోసం పాపం పందిని చంపడం ఎందుకో మరి!

పందిని చంపడంలోని సాధకబాధకాలేవో నాకు తెలియవుగానీ, కందం వ్రాయడంలోగల కష్ట సుఖాలు మాత్రం బాగా తెలుసు. ఎటులనగా నా పన్నెండవయేటనే కందపద్యమొకటి రచియించితిని.

కంద పద్యం ఛందస్సు అటు వృత్తాలలాగా ఖచ్చితమైన చట్రంలో బిగించినట్లూ ఉండదు. అలాగని తేటగీతి, ఆటవెలదుల్లా ఇంద్ర గణాలు, సూర్యగణాలు ఏవైనా ఎక్కడైనా రావచ్చు అన్నట్లూ ఉండదు. కందం నియమాలివీ:

1. భ జ, స, నల, గగ అనే ఐదు గణాల్లో నుండి ఏవైనా మూడు గణాలు మొదటి పాదంలోనూ, మరో ఐదు గణాలు రెండవ పాదంలోనూ రావాలి.
2. రెండవ పాదంలోని మూడవ గణం జగణం గానీ, నల గణం గానీ అయి ఉండాలి.
3. బేసి స్థానాలలో జగణం ఉండకూడదు (మొదటి రెండు పాదాలనూ ఒక ‘యూనిట్ ‘ గా పరిగణించి 1, 3, 5, 7 వ గణాల్లో జగణం రాకుండా చూడాలి).
4. మొదటి రెండు పాదాల నియమాలే తరువాతి రెండు పాదాలకూ వర్తిస్తాయి.
5. రెండవ, నాల్గవ పాదాలలో నాలుగవ గణం మొదటి అక్షరం యతి స్థానం.
6. ప్రాస నియమం పాటించాలి.
7. రెండవ, నాలుగవ పాదాల చివరి అక్షరం గురువు గా ఉండాలి.

టూకీగా ఇవీ కంద పద్య నియమాలు. ఇన్ని మెలికలు మరే పద్యానికీ లేవు. అందుకే కవి అన్నవారందరూ కందం వ్రాసి సర్టిఫికేట్ పొందినవారే. తెలుగు భాషలో మొదటి కందం వ్రాసింది మన ఆదికవి నన్నయ గారే. ఆంధ్ర మహాభారతం అవతారికలో వ్రాసిన

విమలాదిత్య తనూజుడు
విమల విచారుడు కుమార విద్యాధరుడు
త్తమ చాళుక్యుడు వివిధా
గమ విహిత శ్రముడు తుహిన కరుడురు కాంతిన్

అన్న పద్యం తెలుగులో మొట్టమొదటి కందం.

నన్నయ గారినుండి అంధ్ర సాహిత్యాన్ని అందిపుచ్చుకొన్న తిక్కన సోమయాజిగారు కంద పద్యాన్ని కదంతొక్కించారు. సీసపద్యానికి శ్రీనాధుడిలా, మందాక్రాంతకు కాళిదాసులా, ఆటవెలదికి వేమనలా, ఈనాటికీ కందం అంటే తిక్కన గారే. తిక్కన తరువాత కందాని కి ప్రాణంపోసినవారిలో పోతన ఎన్నదగిన వాడు. శబ్దాలంకారాలను కందంలో విరివిగా చొప్పించిన ఘనత పోతనదే. భాగవతంలోని ఈ పద్యం చూడండి:

లేమా! దనుజుల గెలువగ
లేమా? నీవేల కడగి లేచితి? విటురా;
లే మాను మానవేనిన్,
లే! మా విల్లందుకొనుము లీలం గేలన్

సుమతీ శతకకారుడు “నోరూరగ చవులు పుట్ట…” నీతులు నుడివినా, “ఇయ్యగనిప్పించంగల అయ్యలకే గాని మీసమందరికేలా?” అని కవి చౌడప్ప వెటకారం చేసినా , “తిరిపెమున కిద్దరాండ్రా” అని శ్రీనాధుడు ఆక్షేపించినా వారు ఉపయోగించిన ఛందం కందమే.

పదాలలో క్లుప్తత, చెప్పిన విషయంలో స్పష్టత, చెప్పే పధ్ధతిలో సూటిదనం, శబ్దాలలో లయవిన్యాసం, నడకలో జవనాశ్వపు హొయలు … ఇవన్నీ కందంలో గాక మరెందులో ఉన్నాయి!

కందపద్యం వ్రాయడంలో అంత ‘మజా’ ఉంది గనుకే ఛందస్సునూ, వ్యాకరణాన్నీ నడుంవిరగ్గొట్టి మళ్ళీ లేవనీకుండా చేశానని ఘనంగా చెప్పుకొన్న శ్రీశ్రీ అంతవాడు కూడా

అందంగా, మధురస ని
ష్యందంగా, పఠితృ హృదయ సంస్పందంగా
కందా లొకవంద రచిం
చిందికి మనసయ్యె నాకు సిరిసిరి మువ్వా!

అని ముచ్చటపడి పోయాడు. శ్రీశ్రీ కందపద్యాలు వ్రాయడమా అని ఎవరూ ప్రశ్నించకుండా

“పందిని చంపినవాడే
కందం రాయాల” టన్న కవి సూక్తికి నా
చందా యిస్తానా? రా
సేందు కయో షరతులేల ? సిరిసిరి మువ్వా!

అని చెప్పేశాడు. అంతే కాదు,

నాలాగ కంద బంధ
జ్వాలా జాలాగ్ర సంవసత్ సద్గీతా
లాలాపించే కవితా
శ్రీలోలుడు నహినహీతి సిరిసిరి మువ్వా!

అని తన ఢంకా తానే గట్టిగా బజాయించుకొన్నాడు కూడా. ఎవరూ కాదన్నట్లు లేరు.